Uit het buitenland: Iran

Gesluierde vrouwen, een omstreden kernprogramma en bebaarde mannen in gewaden die ‘Dood aan Amerika!’ schreeuwen: dat zijn de dingen die je onvermijdelijk hoort wanneer je iemand vraagt waar hij of zij aan denkt bij het land Iran. Dat klinkt voor de meeste mensen nou niet direct als een aantrekkelijke vakantiebestemming. Toch ben ik afgelopen september, samen met drie andere sociaal-geografen, een rondreis gaan maken door dit mysterieuze land. Na aankomst bleek dat wij in het Westen een compleet vertekend beeld over dit land én de bevolking hebben!

[quote_box_right]In het begin voelde dit allemaal erg onwennig, zeker omdat de Perzische cultuur een nauwelijks te snappen ongeschreven gebruik kent: ta’arof. Het komt erop neer dat je voordat je iets voor niets kan aannemen, eerst een aantal keer moet weigeren.[/quote_box_right]

Wanneer ik vertelde over mijn reisplannen, kreeg ik vaak sarcastische en bezorgde reacties: ‘Veel plezier bij de terroristen!’, ‘Kom je daar nog wel levend vandaan?’ en ‘Ben je wel helemaal goed bij je hoofd?’ zijn daar treffende voorbeelden van. Ze weerhielden me er niet van om toch te gaan, maar toegegeven: voordat we in Istanbul het vliegtuig instapten op weg naar de hoofdstad Teheran vroeg ik mezelf ook af of ik wel helemaal goed bij mijn hoofd was.

Na de eerste uren waarin we kennismaakten met de zwaar vervuilde lucht in Teheran en het levensgevaarlijke verkeer (met 110 km/h door de straten), werd me echter al  vrij snel duidelijk dat ‘ons’ Westerse beeld over Iran niet klopt. Al na vijf minuten op straat om een flesje water te kopen merkten we hoe geïnteresseerd de lokale bevolking is in buitenlanders: iedereen wil van je weten waar je vandaan komt, wat je doet, wat je van Iran vindt, enzovoorts. In de metro maken mensen, hoe gehaast ze ook zijn, tijd vrij om je te helpen bij het vinden van de weg. Ze geven je zelfs hun telefoonnummers ‘voor in noodgevallen’. De dag erna gingen we wandelen in de bergen ten noorden van Teheran. Ook daar alleen maar vriendelijkheid en gastvrijheid. Letterlijk iedereen die ons passeerde wilde met ons praten en we kregen vaak ook thee en lekkers aangeboden.

Maar het kan nog véél erger. Een keer was ik op zoek naar een flesje koud water maar dat bleken ze bij het winkeltje in het metrostation niet te hebben. Helaas, volgende keer beter, denk je dan. Totdat ik stond te wachten op de metro en er ineens een man naar me toe kwam gerend met een plastic zakje in z’n hand. Daarin zaten vier koude flesjes Sprite. ‘Voor jullie!’ zei hij. Zelfs na drie keer aandringen weigerde hij er geld voor aan te nemen. Soms geven mensen zonder dat je het eigenlijk door hebt brood en drinken als je langsloopt.

In het begin voelde dit allemaal erg onwennig, zeker omdat de Perzische cultuur een nauwelijks te snappen ongeschreven gebruik kent: ta’arof. Het komt erop neer dat je voordat je iets voor niets kan aannemen, eerst een aantal keer moet weigeren. Het hangt echter van de situatie af hoe vaak je iets moet weigeren. Doen alsof je een domme toerist bent is the way out in dit soort situaties.

In de nachttrein naar de woestijnstad Isfahan deelden we een coupé met Saleh, een Iraanse man van een jaar of dertig die werkt in Teheran. Na aankomst ging hij naar huis, haalde de auto op en leidde ons de hele dag voor niets rond door de stad. Uiteindelijk kwamen we uit bij de bloedtransfusiekliniek waar z’n vader werkt die erop stond ons een rondleiding te geven. Daarna gingen we naar de schitterende Si-o-Seh Pol-brug waar Saleh ijs en verse fruitshakes voor ons kocht. Wederom zonder er iets voor te willen hebben. Aan het einde van de reis, toen we in Teheran nog een dag overhadden, haalde Saleh ons midden in de nacht op van het vliegveld. De volgende dag nam hij vrij van zijn werk om met ons een dag in Teheran door te brengen. Daar loodste hij ons de voormalige Amerikaanse ambassade binnen, wat normaal gesproken absoluut onmogelijk is.
Gastvrijheid kent Iran geen grenzen. Want waar anders krijg je terwijl je door het park loopt ineens een volledige lunch aangeboden? Na een kort gesprek waarin de gastheer nota bene zei ‘Netherlands? Bad politics, good people!’ moesten we gaan zitten. Toen kregen we eerst thee, toen een lekkere stoofpot met brood, daarna frisdrank, toen een sigaret en uiteindelijk snoep aangeboden. Niet aannemen wordt gezien als zeer onbeleefd, dus tonnetje rond namen we na een uur afscheid. Wat de man ervoor wou hebben? Niets, uiteraard!

‘En hoe zijn de Iraniërs tegenover vrouwen?’ is een vraag die in Nederland vaak gesteld werd toen ik vertelde over de Iraanse bevolking. Dat is een lastig punt; vaak zeggen mannen niets tegen vrouwen en datzelfde geldt omgekeerd ook. Het is echter geen teken van disrespect, zo vertellen de Iraniërs. Het geldt als onrespectvol om te praten tegen vrouwen waarmee je geen speciale relatie hebt. Vanzelfsprekend geldt dit niet voor alle Iraniërs maar mijn vrouwelijke reisgenote Marin moest hier in het begin toch even aan wennen. Desalniettemin heeft ook zij de mensen Iran als ongelofelijk gastvrij ervaren!

De Iraanse gastvrijheid is uitzonderlijk en grenzeloos maar ook wel eens vermoeiend. Soms is het fijn om niet continu uit te hoeven leggen wie je bent, waar je vandaan komt, wat je van Iran vindt om vervolgens op de foto te moeten ‘omdat je onze gast bent’. Hoe vaak hebben we wel geen thee aangeboden gekregen, sta ik op foto’s met Iraniërs en hebben we handen geschud? Ik zou het bij god niet meer weten. Om ‘de vriendelijkheid te ontvluchten’ was het heerlijk om je af en toe een middag terug te trekken in het hostel. Als de eigenaar of andere gasten niet met je willen praten dan natuurlijk.

Soms bekvechten de mensen onderling zelfs over wie met ‘de door God gestuurde vreemdelingen’ mag praten. In Isfahan werden we zo het middelpunt van een strijd tussen twee families die op hun tapijt thee met ons wilden drinken. Ik heb me zelden zó ongemakkelijk gevoeld…

Iran verdient beter dan de slechte reputatie die het nu bij veel mensen heeft, dat moge duidelijk zijn. In de eerste plaats vanwege de ongekend vriendelijke en gastvrije bevolking, maar in dit artikel heb ik nog niet eens geschreven over de vele prachtige cultuurschatten, mooie landschappen en overheerlijke gerechten die Iran rijk is. Dat kun je immers in een reisgids ook allemaal wel vinden. Datzelfde geldt voor de ingewikkelde politieke situatie. Daarnaast ben ik van één ding zeker: wat je het meeste bij zal blijven van een trip naar dit schitterende land, dat is die grenzeloze gastvrijheid waaraan wij westerlingen nog een puntje kunnen zuigen!